Σύμφωνα με την έκθεση με θέμα ‘Προλαμβάνοντας την Αυτοκτονία: Μία Παγκόσμια Επιτακτική Ανάγκη’ (Preventing Suicide: A Global Imperative) που δημοσιοποιήθηκε το 2014 από τον ΠΟΥ, πάνω από 800.000 άνθρωποι αυτοκτονούν παγκοσμίως κάθε χρόνο, 75% των οποίων προέρχονται από χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ., το 2013 καταγράφηκαν 533 αυτοκτονίες, 41,4% περισσότερες συγκριτικά με το 2010. Η έκθεση του Π.Ο.Υ. σημειώνει ότι οι καταγεγραμμένες αυτοκτονίες δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική έκταση του προβλήματος, καθώς πολλά περιστατικά δεν καταγράφονται εξαιτίας του στίγματος που συνοδεύει την αυτοκτονία, την έλλειψη έγκυρων διαδικασιών καταγραφής, αλλά και θρησκευτικών ή νομικών κυρώσεων εναντίων της αυτοκτονίας σε κάποιες χώρες.
Μπορεί να μην γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των αυτοκτονιών ή των αποπειρών, αλλά γνωρίζουμε ότι κάθε ζωή που χάνεται είναι μια τραγική απώλεια. Η καθιέρωση αυτής της ημέρας στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με τους λόγους που οδηγεί το άτομο στην αυτοκτονία θεωρώντας αυτή την πράξη ως μονόδρομο στην ανακούφιση του δυσβάσταχτου ψυχικού και συναισθηματικού του πόνου. Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι η κατάρριψη του στίγματος που συνοδεύει την αυτοκτονία και την ψυχική υγεία. Το στίγμα είναι συχνά αποτέλεσμα της άγνοιας των ανθρώπων σχετικά με τις αιτίες της αυτοκτονίας, αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης της αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, το στίγμα ριζώνει ακόμα πιο βαθιά στις πολιτιστικές, πολιτισμικές και κοινωνικές μας προκαταλήψεις και απαιτείται η συνδρομή όλων των υπαρχόντων παροχών υπηρεσιών υγείας, αλλά και των άλλων εμπλεκομένων στο ζήτημα επαγγελματικών ομάδων και κοινωνικών μέρων.
Το μήνυμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας είναι να σταθούμε δίπλα και να απλώσουμε ένα χέρι βοηθείας χωρίς επικριτική διάθεση στο συνάνθρωπο που νιώθει μόνος, εγκλωβισμένος και αντιμέτωπος με έναν αβάσταχτο πόνο. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ανοιχτή και υπεύθυνη συζήτηση για την αυτοκτονία βοηθάει ένα εν δυνάμει αυτοκτονικό άτομο να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να απευθυνθεί στους γύρω του και να ζητήσει βοήθεια μιλώντας ειλικρινά για τα συναισθήματά του μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις πιθανότητες απόπειρας αυτοκτονίας.
Έως ένα βαθμό, κάθε απόπειρα αποτελεί μια κραυγή απόγνωσης και έκκληση για βοήθεια.
Συνήθως, τα άτομα που αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν ή αυτοκτονούν στέλνουν προειδοποιητικά μηνύματα στους γύρω τους. Σύμφωνα με τη Μ.Κ.Ο. ΚΛΙΜΑΚΑ ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει είναι τα ακόλουθα:
Είναι πολύ θλιμμένος, ανήσυχος ή βρίσκεται σε πανικό
Κλείνεται στον εαυτό του, απομονώνεται
Δυσκολεύεται στις σχέσεις του με την οικογένεια και τους φίλους του
Χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν
Πέφτει η απόδοσή του στη δουλειά ή το σχολείο
Αλλάζει η συμπεριφορά του (γίνεται απαισιόδοξος, ευερέθιστος, απαθής ή εμφανίζει οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά)
Μιλά για το θάνατο ή για την αυτοκτονία
Αναζητά θανατηφόρα μέσα (όπλα, χάπια κλπ)
Αλλάζουν οι διατροφικές του συνήθειες (έχει αυξημένη όρεξη για φαγητό ή αντίθετα έχει μειωμένη όρεξη και χάνει βάρος)
Αλλάζουν οι συνήθειες του ύπνου του (έχει αϋπνία ή υπνηλία)
Αισθάνεται ενοχή, ντροπή, αναξιότητα
Αισθάνεται απελπισμένος
Αισθάνεται αβοήθητος
Αισθάνεται παγιδευμένος, ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο
Έχει την ξαφνική επιθυμία να τακτοποιήσει προσωπικές υποθέσεις (π.χ. συντάσσει τη διαθήκη του)
Χαρίζει προσωπικά του αντικείμενα
Οι έρευνες δείχνουν τη στενή σύνδεση της αυτοκτονίας με την ψυχική υγεία. Ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών, όπως οι συναισθηματικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη, διπολική διαταραχή), οι ψυχωτικές διαταραχές (π.χ. η σχιζοφρένεια), και/ή εξάρτηση από ουσίες, συνδέεται με την απόπειρα ή το θάνατο από αυτοκτονία. Γι’ αυτό το λόγο, η υποστήριξη και η βοήθεια από φίλους ή συγγενείς δεν είναι πάντα αρκετή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, χρειάζεται η βοήθεια των επαγγελματιών υγείας, όπως ψυχίατρος, ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής, που θα δημιουργήσουν ένα κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο για τον ασθενή. Ωστόσο, ένας τρόπος προσέγγισης των ευάλωτων ανθρώπων είναι να τους παρέχουμε την απαραίτητη ενημέρωση για το πού και πώς να απευθυνθούν στις σχετικές υπηρεσίες. Στην Ελλάδα, η Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018 είναι η πρώτη και μοναδική στην χώρα τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης και παρέμβασης στην κρίση για την πρόληψη των αυτοκτονιών και λειτουργεί με την υποστήριξη και εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, σε εικοσιτετράωρη βάση, επτά ημέρες την εβδομάδα.
Στα πλαίσια της συζήτησης για την αυτοκτονία δεν πρέπει να αμελήσουμε τους ανθρώπους που βιώνουν την απώλεια ή ανησυχούν για κάποιο δικό τους άνθρωπο. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες και μελέτες, για κάθε μια αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 5- 10 άτομα που πενθούν. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., οι 533 καταγεγραμμένες αυτοκτονίες συνεπάγονται 5500 άτομα που βιώνουν το πένθος μιας πρόωρης απώλειας ζωής, με σαφείς κοινωνικές, οικονομικές, ψυχικές συνέπειες στις ζωές τους. Οι φίλοι και η οικογένεια που αντιμετωπίζουν μια τέτοια συνθήκη βιώνουν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων πολλές φορές αντιφατικών μεταξύ τους, όπως θρήνο, θυμό, ενοχή, δυσπιστία. Συνήθως, το στίγμα γύρω από την αυτοκτονία επηρεάζει ανάλογα τους πενθούντες και έχει σημαντικές συνέπειες στη ζωή τους, καθώς νιώθουν κοινωνικά απομονωμένοι και ότι δεν μπορούν να απευθυνθούν σε κανέναν για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.
Με αφορμή λοιπόν την Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ας μην περιοριστούμε στην ατομική, αλλά ας σταθούμε και στην κοινωνική διάσταση του προβλήματος. Ας συμμετέχουμε όλοι στην κατάρριψη του στίγματος αποτελώντας μια δυναμική φωνή στην ευαισθητοποίηση για την πρόληψη της αυτοκτονίας.
Κοντογεώργου Άννα, Ψυχολόγος
Εταιρεία Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων «Ίρις»
Μ.Ψ.Υ. Αττική ΙΙ, Αγία Παρασκευή
